فرقی نمی‌کند بخواهید مقاله‌ای برای دانشگاه بنویسید یا این‌که هدفتان نگارش مقاله‌ای برای مجلات علمی و معتبر است؛ به‌هرحال هرجا نوشته‌ای به تحریر در می‌آید، نیاز به ویراستاری خواهد داشت. همیشه وقتی که نتوان ویراستاری درستی را آن‌طور که بایدوشاید برای یک نوشته انجام داد، قطعاً دردسرهای بعدی دامن‌گیرمان می‌شود.سؤال بسیار مهمی که می‌خواهیم در این مطلب به آن بپردازیم این است که ویراستاری چیست و چه مفهومی دارد؟ همچنین چندین نکته بسیار مهم درباره ویراستاری به شما می‌گوییم تا دیدگاه خوبی پیدا کنید.

ویراستاری چیست؟

به‌طورکلی به فرایندی که در طی آن متن نوشته به‌صورت بهینه در می‌آید، ویراستاری نامیده می‌شود. در این فرایند به جنبه‌ها و ابعاد مختلفی پرداخته می‌شود تا عملیات ویراستاری انجام شود. برای مثال ویراستار ممکن است تشخیص دهد که با کم یا زیاد کردن بخشی از متن، نوشته خیلی بهتر و بهینه‌تر می‌شود. در نتیجه همین کار را هم انجام می‌دهد. در بعضی از مواد هم ویراستار، علائم نگارشی یا برخی اشکالات املایی را تصحیح می‌کند تا متن به بهترین شکل ممکن در بیاید.

ابعاد مختلف ویراستاری را بشناسید

ویراستاری ابعاد مختلفی دارد. همچنین تمام متونی که نگارش می‌شوند، از چندین بعد نیاز به ویراستاری یا ویرایش دارند. در ادامه این ابعاد را معرفی کرده‌ایم:

• ویرایش محتوا
• علائم نگارشی و املا
• نکات دستوری و قواعد
• نظم و آراستگی متن
• صحت و درستی حقایق موجود در متن
• بیان و لحن
• و غیره

همان‌طور که مشاهده کردید، یک متن باید از تمام این جنبه‌ها مورد بررسی قرار بگیرد تا به شکلی بهینه و صحیح درآورده شود. کسی که این موارد را در متون بررسی می‌کند، ویراستار است. ویراستاری کاری تخصصی است که نیاز به دانش و شناخت کافی دارد. ویراستاری برای تمام متون مقالات، کتاب‌ها و نوشته‌های مختلف باید انجام شود.

گام‏ های ویراستاری

در ادامه مطلب ویراستاری چیست، به گام‌های آن می‌پردازیم. در موضوع ویراستاری، باید با گام‌های آن هم آشنا شوید. ویراستاری هنری است که نقش بسزایی در انتقال متن نویسنده دارد. به‌طوری‌که اگر به‌درستی انجام نشده باشد، نه‌تنها نمی‌تواند پیام را به‌درستی منتقل کند، بلکه می‌تواند پیام را به‌اشتباه منتقل کند. به همین دلیل است که گفته می‌شود، ویراستاری هنر است. در ادامه با گام‌های این هنر بیش-تر آشنا می‌شوید:

• ویراست اساسی

ویراست اساسی، عمیق‌ترین نوع ویراست به شمار می‌رود. در ویراست اساسی، تمامی نوشته را به‌طورکلی بررسی می‌کنند. در این نوع ویراست، اشکالات ساختاری، سازمان‌دهی، پیوستگی و موارد این‌چنینی مورد بررسی قرار گرفته و در صورت نیاز اصلاح می‌شوند. همچنین در این گام، اگر لازم باشد، بخش‌هایی از متن حذف یا جابه‌جا خواهند شد.

• ویراست انتشار

ویراست انتشار یا Copy editing یکی دیگر از گام‌های ویراستاری است که در مطلب ویراستاری چیست به آن می‌پردازیم. در این گام، مشکلاتی از جمله مشکلات گرامری متن مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین اگر نیاز باشد، اصطلاحات و کلماتی که به‌صورت نادرست استفاده شده‌اند، تصحیح می‌شوند. این گام، نسبت به گام قبلی، ساده‌تر بوده اما نیاز به‌دقت بیش تری دارد.

دسته‌بندی گام‌های ویراستاری

به‌طورکلی گام‌های ویراستاری، به دودسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند. دسته عمومی و ویژه دودسته گام‌های ویراستاری هستند که در این مطلب به معرفی بیش¬تر آن‌ها می‌پردازیم. ویراستاری عمومی، نسبت به ویراستاری ویژه، کمی ساده‌تر بوده و مربوط به تمام متون می‌شود.
یعنی ویراستار متن مقاله را به‌طورکلی بررسی کرده و مواردی از جمله: غلط‌های املایی یا انشایی را اصلاح می‌کند. ویراستاری ویژه، نسبت به ویراستاری عمومی تخصصی‌تر است و همچنین به بخش‌های تخصصی‌تر می‌پردازد. در این قسمت، ویراستاری باید کاری علمی انجام دهد و محتوا را از نگاهی تخصصی بررسی کند.

ویراستاری نیتیو

ویراستاری نیتیو مفهوم دیگری که است که در مطلب ویراستاری چیست می‌خواهیم به آن بپردازیم تا اگر نام آن را شنیدید، برایتان آشنا باشد. در این نوع ویراستاری، ویراستار فردی است که زبان نوشته مانند زبان مادری‌اش باشد. یعنی اگر نوشته به زبان فارسی باشد، ویراستار هم فارس باشد. وقتی که ویراستار نیتیو باشد، احتمال خطا و اشتباه در متن به صفر می‌رسد.
ویراستار نیتیو می‌تواند خطاهای مفهومی و دستوری را به‌خوبی رفع کند. چون زبان نوشته، همان زبان مادری اوست و به‌خوبی با آن آشنایی دارد. لزوم استفاده از ویراستار نیتیو زمانی مهم می‌شود که می‌خواهید مقاله خود را به ژورنال علمی بفرستید. در نتیجه اگر متن مقاله شما انگلیسی باشد، حتماً باید آن را به یک ویراستار متخصص بسپارید.

ویراستاری چند مرحله دارد؟

بعد از این‌که دانستید ویراستاری چیست و چه گام‌هایی دارد، خوب است با مراحل آن هم آشنا شوید تا اطلاعات کامل‌تری درباره این موضوع داشته باشید. اولین مرحله این است که از ابتدا از متن فاصله بگیرید و به خودتان کمی زمان بدهید. سپس متن را چاپ کنید. با چاپ کردن متن، فرایند ویراستاری آن برایتان راحت‌تر می‌شود. وقتی بخواهید متن را از مانیتور بخوانید، کمی سخت‌تر می‌شود.

بعد از آن باید متن را به‌صورت کلی بخوانید. این کار در ویراستاری بسیار مهم بوده و همیشه باید یک نگاه کلی به متن قبل از ویراستاری داشته باشید. سپس نوبت به‌مرور و بازبینی متن می‌رسد. مرور و بازبینی متن باید بادقت زیاد انجام شود. درستی محتوا در این قسمت از کار موردتوجه قرار می‌گیرد. دقت داشته باشید که این مورد بسیار حیاتی بوده و روی نتیجه کار تأثیر دارد.
بعدازاین موارد، نوبت به ساختار متن می‌رسد. باید ساختار متن را به‌خوبی بررسی کنید. به‌عنوان نمونه اگر مقاله شما علمی بود، باید به این مورد دقت داشته باشید که آیا ساختار متن آن متناسب با ساختار متون علمی است یا خیر؟ این مورد درباره ویراستاری کتاب‌ها هم صدق می‌کند. یعنی در ویراستاری کتاب هم به ساختار دقت داشته باشید.

نکات مهم در ویراستاری

اگر تا به اینجای مطلب را مطالعه کرده باشید، احتمالاً به این مورد هم فکر می‌کنید که نکات مهم در ویراستاری چیست؟ وقتی ویراستاری مقاله یا کتابی را انجام می‌دهیم، باید به چه مواردی دقت داشته باشیم تا کار بهتر انجام شود؟ در ادامه نکات مهم در ویراستاری را ذکر کرده‌ایم:

• یکسان‌سازی رسم‌الخط کلمات

باتوجه‌به این‌که در چند سال اخیر، تغییرات زیادی در زبان فارسی رخ‌داده است، ساختار نوشتن کلمات دوبخشی هم دچار تغییراتی شده است. اگر ویراستار بخواهد به‌صورت حرفه‌ای کار خود را انجام دهد، باید به این مورد دقت بیش¬تری داشته باشد. همچنین برای این کار لازم است که دانش خود را به‌روز کند.

• استفاده از علائم جمع صحیح

یکی دیگر از نکات مهمی که دررابطه ‌با ویراستاری چیست باید به آن اشاره کرد، موضوع استفاده از علائم جمع است. علائم جمع باید به شکل صحیح مورداستفاده قرار بگیرند. برای مثال نوشتن کلمه “آزمایشات” غلط است و باید به‌جای آن از کلمه “آزمایش‎ها” استفاده کرد. ویراستار حرفه‌ای به تمامی این موارد دقت دارد و در صورت بروز اشتباه، آن‌ها را اصلاح می‌کند.

• فهرست‌نویسی و پاراگراف‎بندی

از جمله کارهای تخصصی و مهم دیگری که باید در متون حتماً انجام شود، فهرست‌نویسی و پاراگراف‌بندی است. این کار اصولی دارد که باید رعایت شوند. این موضوع درباره مقالات مروری و همچنین پایان‌نامه، اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ بنابراین ویراستار باید تجربه و دانش کافی در این زمینه را داشته باشد.

• پاورقی‌ها

پاورقی‌ها، مطالبی هستند که از نظر نویسنده، نیاز به توضیح بیش¬تر یا ارجاع به منابع دارند. ویراستار حرفه‌ای باید به این موارد دقت کافی داشته باشد و اگر اشتباهی وجود داشت، آن را اصلاح کند. درضمن باید به اعداد ارجاعی هر مورد هم دقت داشته باشد.

جمع‌بندی

در این مطلب به سؤال ویراستاری چیست و مراحل مهم آن پرداختیم. همچنین درباره مسائل بسیار مهمی که یک ویراستار حرفه‌ای رعایت می‌کند هم صحبت کردیم. موارد گفته شده، لازم اما کافی نیستند. ویراستار حرفه‌ای باید دانش کاملی از این موضوع داشته باشد و همان‌طور هم که اشاره شد، متن را از جنبه‌های گوناگونی مورد بررسی قرار دهد.